۱. قاچاق مواد مخدر

در روزهای آغازین سال ۱۳۹۸، خبری در رسانه‌های سریلانکا مبنی بر دستگیری نُه نفر از اتباع ایران و کشف یکصد و هفت کیلوگرم هروئین از لنج آنان دست‌به‌دست می‌شد. این خبر به واسطه نوع جُرمی که اتفاق افتاده بود، خوشایند نبود و متأسفانه این برای اولین بار نیز نبود که در باب اتباع ایران چنین خبری در رسانه‌ها منتشر می‌شد! یک بار دیگر هم در فروردین سال ۱۳۹۵ چنین اتفاقی رخ داده بود و یک گروه دَه‌نفره به همراه یکصد و دَه کیلوگرم هروئین دستگیر شده‌ بود. بنا بر اطلاع رسیده، غیر از این دو گروه، پنج نفر دیگر نیز در چند سال گذشته به صورت انفرادی اقدام به قاچاق مواد مخدر نموده‌اند که در مجموع، بیست و پنج نفر از اتباع کشورمان در زندان‌های این کشور در انتظار محاکمه و صدور حکم به سر می‌برند.

شایان ذکر است در پاییز سال ۱۳۹۷ نیز مقامات محلی کشور مالدیو خبر از دستگیری تعدادی از اتباع ایرانی دادند که به دلیل حضور غیرقانونی در آب‌های سرزمینی این کشور دستگیر شده بودند (البته افراد دستگیرشده اذعان داشتند که به دلیل طوفانی شدن دریا و گم نمودن مسیر، اتفاقی به سواحل این کشور رسیده‌اند). پلیس مدعی بود از طریق جستجو در محلی که لنج این افراد توقیف شده بود، موفق به یافتن مقدار چشمگیری هروئین شده‌است. خوشبختانه با تلاش سفارت کشورمان در کلمبو و به‌رغم اینکه مالدیو مدتی است که رابطه دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرده، این موضوع ختم به خیر شد و منجر به زندانی شدن طولانی‌مدت این افراد و تشکیل پرونده قضایی نشد. این افراد از طریق سریلانکا به ایران بازگردانده و در اختیار مقامات قضایی قرار داده شدند.

باید توجه داشت که موقعیت بسیار ویژه بنادر سریلانکا، به‌ویژه بندر کلمبو در جابه‌جایی کالا و سهم آن در حجم عظیم تجارت دریایی، همواره قاچاقچیان مواد مخدر را در استفاده از این شرایط تحریک می‌کند. تعدد کشتی‌های پهن‌پیکر و کانتینربر که شبانه‌روزی مشغول تخلیه، بارگیری و تردد بین این کشور و سایر بنادر در سراسر جهان هستند، این علاقه را در قاچاقچیان مواد مخدر مضاعف می‌سازد تا برای جابه‌جایی این مواد به سایر نقاط جهان، از این موقعیت و امکانات نیز بی‌بهره نباشند. قطعاً مقداری از این مواد مخدر نیز برای مصرف در داخل خود سریلانکا است، ولی با توجه به جمعیت محدود (بیست و یک میلیون نفر) و بالا نبودن سطح درآمد عامه مردم، بعید به نظر می‌رسد که تمام این مواد مخدر برای مصرف داخلی به این کشور حمل شود. تصور می‌شود اقلام کشف‌شده پلیس که از اتباع کشورهای گوناگون نیز بدست می آید، بخشی از حجم این دادوستد وسوسه‌انگیز باشد. بنابر اعلام پلیس، بزرگ‌ترین محموله قاچاق، مربوط به یک زن بنگلادشی به مقدار دویست و هفتاد و هشت کیلوگرم هروئین بوده که در بهمن ۱۳۹۷ کشف شده‌است.

متأسفانه در میان اتباع کشورمان، بیشتر هم‌وطنان و شهروندان ساکن در بنادر جنوبی کشور هستند که در دام قاچاقچیان بین‌المللی و فعال در کشورهای افغانستان و پاکستان گرفتار می‌شوند.

به‌تازگی رئیس‌جمهور سریلانکا، آقای «سریسینا»، مصرانه پیگیر احیای مجازات اعدام در این کشور است. در سریلانکا حکم اعدام صادر می‌شود، اما اجرا نمی‌شود و به نوعی آن را به حبس ابد تبدیل می‌نمایند. به همین دلیل، وی شدیداً اصرار دارد که این احکام باید اجرا و مجازات اعدام عملی شود و تأکید اصلی وی نیز بر مسئله قاچاق و قاچاقچیان مواد مخدر است که می‌تواند سریلانکا را دستخوش پیامدهای اجتماعی منفی سازد. در مقابل، مخالفان سیاسی رئیس‌جمهور موضوع مواد مخدر را بهانه رئیس‌جمهور برای از بین بردن مخالفان و بعضاً زندانیان دوران جنگ‌های داخلی تفسیر می‌کنند. از سوی دیگر، دولت‌های اروپایی صراحتاً اعلام داشته‌اند که اگر دولت سریلانکا درصدد احیای قانون اعدام برآید، باید آماده پذیرش عواقب منفی آن در روابط خود با اروپا نیز باشد. ظاهراً رئیس‌جمهور به احیا و اجرای این رویه معتقد است، ولی با توجه به مشکلات گوناگون داخلی و پیش رو بودن انتخابات و رقابت‌های سنگین سیاسی، بعید است بتواند ورودی به این موضوع داشته باشد، اما به منظور نشان دادن اعتقاد به موضوع برخورد با قاچاق مواد مخدر، دوازدهم فروردین ۱۳۹۸، به صورت نمادین در مراسم امحای هفتصد و شصت و نُه کیلوگرم کوکائین شرکت نمود.

به‌ هر حال، ایران و ایرانی خوشنام در سریلانکا، در چند سال اخیر به صورت جسته و گریخته نامش در کنار چنین خبرهای مجرمانه‌ای قرار گرفته‌است. اما طمع برخی انسان‌ها کار را به جایی می‌رساند که هم راضی به خدشه‌دار نمودن چهره کشورشان می‌شوند و هم حاضر هستند تا شرایط زندان‌های کشورهای منطقه شبه‌قاره را تحمل کنند که به سبب گرما، رطوبت بالا و سایر مشکلات زبانزد هستند. شایان ذکر است که در سال گذشته، با تلاش سفارت کشورمان در کلمبو، توافق‌نامه تبادل مجرمان دو کشور به امضا رسیده، اما طرف سریلانکایی هنوز آن را اجرایی نکرده‌است.

۲. قاچاق انسان

هرازگاهی پلیس گذرنامه و مهاجرت کلمبو سفارت ایران را در این شهر درگیر یک پرونده حضور غیرقانونی اتباع کشورمان در فرودگاه می‌کند که پس از صرف چندین روز وقت، بروز مشکل و داشتن تبعات منفی روحی و مالی شدید، این هم‌وطنان مجبور به بازگشت به کشور می‌شوند.

ماجرا چیست؟

برخی از اتباع کشورمان که قصد مهاجرت غیرقانونی به سرزمین‌های مهاجرپذیر را دارند، طبیعتاً باید به باندهای قاچاق انسان مراجعه کنند. این باندها ابتدا آن‌ها را به کشورهایی می‌کشانند که امکان حضور در آن آسان و در دسترس باشد و در این میان، ترکیه در مقام اول قرار دارد. در این مدت، به تناسب شرایط گوناگون متقاضی، یک گذرنامه جعلی نیز برای او فراهم می‌گردد و در بسیاری از مواقع، با استفاده از گریم، این گذرنامه غیرایرانی برای او تهیه، و فرد متقاضی پیش از عزیمت به مقصد نهایی، به یک کشور دیگر فرستاده می‌شود تا با این گذرنامه مسافرت جدیدی را انجام داده باشد. برای این سفر، اولویت با کشورهایی است که به اخذ ویزا از سفارت‌خانه آن‌ها نیازی نباشد و ویزا در زمان ورود در فرودگاه صادر شود؛ در این میان، سریلانکا با پذیرش سالانه دو میلیون و دویست هزار توریست، برای این منظور مناسب به نظر می‌رسد.

به منظور تکمیل این رویه، اتباع ایرانی با هویت‌های گوناگون وارد سریلانکا می‌شوند و تا یک ماهی که ویزا دارند، در این کشور زندگی می‌کنند و در زمانی که قصد ترک کلمبو را دارند، از سوی پلیس گذرنامه به جُرمِ داشتنِ گذرنامه جعلی بازداشت می‌شوند!

بنا به تجربه، بیشتر ایرانی‌های دستگیرشده در این زمینه، هیچ یک در زمان ورود به سریلانکا با مشکل مواجه نبوده‌اند، اما در زمان ترک این کشور به مشکل برخورد کرده‌اند و به آن‌ها اعلام شده که حامل گذرنامه جعلی هستند. می‌توان چند احتمال زیر را در این زمینه مدّ نظر داشت.

افرادی که دستگیر می‌شوند، فقط بخشی از حجم بالای قاچاق انسان هستند که در سطح جهان، از جمله در سریلانکا در جریان است و این افراد کسانی هستند که مشکل زبان دارند و نمی‌توانند موقعیت و شرایط یک تبعه غیرایرانی را ارائه کنند؛ به طور مثال، شنیده شده که از طرف باند قاچاق برای چند نفر ایرانی گذرنامه جعلی به یکی از کشورهای آمریکای لاتین صادر شده‌است، در حالی که این افراد به هیچ عنوان زبان اسپانیولی نمی‌دانسته‌اند!

شاید باندهایی که با سریلانکا کار می‌کنند، فقط قادر به فراهم آوردن مقدمات ورود متقاضیان مهاجرت را داشته، اما در زمان خارج ساختن آن‌ها توانایی لازم را ندارند. شاید هم فقط حاضرند تا برای ورود این افراد هزینه کنند، چون وقتی افراد ورود بدون مشکل خود را به دوستان و خانواده خود در ایران اعلام می‌کنند، درحقیقت، عملکرد گروهی که وظیفه مدیریت این قاچاق را دارند، تأیید می‌شود و به نوعی تبلیغی برای آن‌هاست، اما گرفتار شدن در زمان خروج از سریلانکا به نوعی به نداشتن توانایی لازم فرد حامل گذرنامه جعلی تعمیم داده می‌شود.

احتمال قوی‌تر این است که پلیس گذرنامه در زمان ورود متوجه همه چیز می‌شود، اما معتقد است که اقامت یک‌ماهه یک فرد خارجی معادل با صرف مقدار چشمگیری دلار است که پس از پایان آمدن این زمان به‌راحتی فرد مورد نظر را می‌توان در فرودگاه بازداشت کرد و پس از این دستگیری، مجدداً بخش دیگری از هزینه‌ها به وسیله فرد خاطی به سبب هزینه‌های دادرسی، تهیه وکیل‌مدافع و سرانجام، جریمه ورود غیرقانونی پرداخت خواهد شد. این موضوعی است که بارها به وسیله سفارت کشورمان به مقامات محلی گوشزد شده‌است و خواستار این شده‌ تا در زمان ورود به این موضوع دقت و اِعمال قانون نمایند و با بازگرداندن این افراد از فرودگاه به مبداء پروازشان، از تشکیل چنین پرونده‌هایی جلوگیری نمایند.

احتمال خوش‌بینانه دیگر این است که پلیس گذرنامه فرودگاه نه‌چندان ‌مجهز و کوچک شهر کلمبو که باید ورود دو میلیون و دویست هزار نفر توریست را پوشش دهد، اگر بخواهد با وسواس به بررسی گذرنامه‌ها بپردازد، نمی‌تواند پاسخگوی این حجم از مسافران ورودی باشد. اما جالب اینجاست که این دقت را در زمان خروج، به‌ویژه برای پروازهای خروجی به مقصد دولت‌های اروپایی و غربی انجام می‌دهد و در این میان، برخی از اتباع کشورمان، به‌رغم گریم‌های انجام‌شده و سایر تمهیداتی که برایشان در نظر گرفته شده‌است، گرفتار می‌شوند! به هر حال، انتخاب این شیوه از سوی اتباع ایرانی برای سکونت در خارج از ایران، ضمن داشتن تبعات منفی گوناگون برای خود آنان، بار منفی برای کشور نیز خواهد داشت.

۳. درخواست پناهندگی

یکی دیگر از مواردی که ظاهراً تعداد انگشت‌شماری از اتباع کشورمان در سریلانکا درگیر آن هستند، موضوع درخواست پناهندگی از کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل[۱] است. افراد متقاضی برای برخورداری از این شیوه پناهندگی، ابتدا به بهانه در خطر بودن جانشان در صورت ماندن در وطن، درخواست پناهندگی می‌کنند و آنگاه برای بهره‌مندی از این امکان و فرستاده شدن به کشورهای مهاجرپذیر ‌باید دلایل قانع‌کننده‌ای به مسئولان مربوط ارائه نمایند. رسیدگی به پرونده این گونه افراد معمولاً دو سال زمان می‌برد، اما از زمان روی کار آمدن ترامپ به مراتب طولانی‌تر شده‌است و هم‌اکنون برخی افراد در سال چهارم یا پنجم این چرخه به سر می‌برند. ظاهراً اتباع ایرانی تغییر دین را از اسلام به مسیحیت بهانه این موضوع قرار می‌دهند و اعلام می‌کنند که به دلیل روی آوردن به مسیحیت، تأمین جانی ندارند! بنا بر شواهد موجود، بیشترین تعداد متقاضیان پناهندگی از سازمان ملل در سریلانکا را شیعیان افغانستانی و پاکستانی تشکیل می‌دهند، آن هم با این دلیل که به سبب پیروی از مذهب شیعه اثنی‌عشری، جانشان از سوی افراط‌گرایان در خطر است. افراد متقاضی پس از پذیرش اولیه، کارت مخصوصی را از دفتر امور مهاجران دریافت می‌کنند و می‌توانند مانند اتباع سریلانکایی به زندگی روزمره پرداخته، آزادانه در این کشور تردد نمایند و منتظر نتیجه پناهندگی‌ خود به سر ببرند، اما اجازه شاغل شدن در بخش دولتی و خصوصی را ندارند.

به‌ هر روی، با تمام موارد مذکور، مردم سریلانکا همچنان به ایران به چشم کشوری با فرهنگ و جایگاه بسیار مناسب می‌نگرند؛ کشوری که در زمان جنگ‌های طاقت‌فرسای داخلی و مشکلات ناشی از آن همواره در کنار دولت مرکزی سریلانکا بود؛ کشوری که با آن‌ها در برخی از زمینه‌ها نیز پیوستگی‌های تمدنی دیرینه‌ دارد. اما باید این احتمال را در نظر داشت که تکرار اعمال مخالف با قوانین این کشور از سوی اتباع ایرانی و تکثیر «اخبار مجرمانه» آن در رسانه‌ها، به‌ویژه فضای مجازی، در درازمدت می‌تواند موجبات تنزل این جایگاه شایسته را فراهم آورد!